Η «άγνωστη» επιστήμη της Πολιτικής Οικονομίας – Μέρος 23ο
Οροι της πραγματοποίησης Απλής και Διευρυμένης Αναπαραγωγής του Κεφαλαίου
Συνέχεια από το 22ο Μέρος
Κατά τη λύση του προβλήματος της πραγματοποίησης (πώλησης) του συνολικού κοινωνικού προϊόντος ο Μαρξ εφάρμοσε τη μέθοδο της επιστημονικής αφαίρεσης, δηλαδή δεν πήρε υπόψη του εκείνα τα φαινόμενα που δεν ασκούν ουσιαστική επίδραση στο περιεχόμενο των προτσές, αλλά δυσκολεύουν την κατανόησή της.
Ο Μαρξ ξεχώρισε μόνο τους παράγοντες στους οποίους και στηρίχτηκε στην ανάλυση της πραγματοποίησης του συνολικού κοινωνικού προϊόντος.
Συγκεκριμένα ο Μαρξ έκανε την υπόθεση:
- Οτι όλη η παραγωγή πραγματοποιείται πάνω σε καπιταλιστική βάση και ότι υπάρχουν μόνο οι εργάτες και οι καπιταλιστές.
- Οτι ο παραγωγικός κύκλος κρατάει ένα χρόνο και ότι το πάγιο κεφάλαιο καταναλώνεται ολοκληρωτικά.
- Οτι δεν υπάρχει εξωτερικό εμπόριο.
- Οτι όλα τα εμπορεύματα πουλιούνται στην αξία τους και όχι στις τιμές παραγωγής.
- Οτι η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου μένει αμετάβλητη.
Για να μπορεί να συνεχίζεται η παραγωγή, το συνολικό προϊόν πρέπει να πουληθεί, να μετατραπεί από την εμπορευματική του μορφή στη χρηματική.
Γι’ αυτό πρέπει να υπάρχει αντιστοιχία -αναλογία- στην ανάπτυξη των ξεχωριστών τμημάτων της οικονομίας.
Η κοινωνία πρέπει να τηρεί αυτήν την αναλογία. Σε αντίθετη περίπτωση ένα μέρος του συνολικού κοινωνικού προϊόντος θα μείνει απούλητο.
Υπάρχουν άραγε κάποιες νομοτέλειες που καθορίζουν τους όρους, τις αναλογίες αυτές στην καπιταλιστική κοινωνία;
Τέτοιες νομοτέλειες υπάρχουν και αυτές ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά από τον Μαρξ.
— Ο καπιταλιστής κατανάλωσε για την παραγωγή των προϊόντων ένα ορισμένο ποσό κεφαλαίου.
— Ο καπιταλιστής για να πάρει πίσω το κεφάλαιό του πρέπει να πραγματοποιήσει στην αγορά τα προϊόντα του.
Μόνο αυτό, όμως, δε φτάνει.
Για να συνεχίσει την παραγωγή, ο καπιταλιστής πρέπει να βρει στην αγορά –σε αντικατάσταση των καταναλωθέντων, με καινούρια μέσα παραγωγής– μηχανές, βιομηχανικό εξοπλισμό, πρώτες ύλες, καύσιμα.
Χρειάζεται ακόμα και εμπορεύματα για την ατομική του κατανάλωση.
Οι εργάτες για να ζήσουν, πρέπει να βρουν στην αγορά όλα τα απαραίτητα είδη κατανάλωσης.
Και τα είδη αυτά παράγονται στις καπιταλιστικές επιχειρήσεις.
Είναι σαφές, ότι καμιά καπιταλιστική επιχείρηση δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς αγορά, χωρίς την πώληση των προϊόντων της και την αγορά εμπορευμάτων από άλλους καπιταλιστές.
Στο προτσές της αγοραπωλησίας των εμπορευμάτων έρχονται σε συναλλαγή πολλοί καπιταλιστές. Ο καθένας τους πουλάει και αγοράζει.
Από πρώτη ματιά νομίζει κανείς πως στις σχέσεις τους επικρατεί χάος. Και πραγματικά, στις σχέσεις αυτές υπάρχει μεγάλο χάος.
Υπάρχουν όμως και σαφώς καθορισμένες νομοτέλειες.
Οπως αναφέραμε ήδη, για να τις δείξει ο Μαρξ, χώρισε όλη την κοινωνική παραγωγή σε δύο μεγάλες υποδιαιρέσεις.
Πρώτη υποδιαίρεση είναι η παραγωγή μέσων παραγωγής και δεύτερη είναι παραγωγή ειδών κατανάλωσης.
Οροι πραγματοποίησης στην καπιταλιστική απλή αναπαραγωγή – Η «άγνωστη» επιστήμη της Πολιτικής Οικονομίας – Μέρος 23ο
Για την απλοποίηση, ας υποθέσουμε, ότι στην κάθε υποδιαίρεση υπάρχει μόνο μια επιχείρηση.
Η μια παράγει όλα τα απαραίτητα μέσα παραγωγής. Η άλλη παράγει όλα τα απαραίτητα είδη κατανάλωσης.
Οπως γνωρίζουμε ήδη, η αξία των εμπορευμάτων αποτελείται από το σταθερό κεφάλαιο που καταναλώθηκε, από το μεταβλητό κεφάλαιο και την υπεραξία: σ + μ + υ .
Ας υποθέσουμε στην αρχή ότι οι καπιταλιστές καταναλώνουν όλη την υπεραξία για την αγορά των αντικειμένων κατανάλωσης.
Στην περίπτωση αυτή οι καπιταλιστές και των δύο υποδιαιρέσεων πρέπει:
Να αναπαράγουν το σταθερό κεφάλαιο «σ», να εξασφαλίσουν με εμπορεύματα την κατανάλωση των εργατών που ισούται με το μεταβλητό κεφάλαιο «μ», και να χρησιμοποιήσουν για την ατομική τους κατανάλωση την υπεραξία «υ».
Και το ερώτημα που τίθεται είναι:
Οι καπιταλιστές αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην πώληση των προϊόντων τους και την αναπαραγωγή του κεφαλαίου;
Ασφαλώς, και αντιμετωπίζουν.
Αρχίζουμε από τον καπιταλιστή της πρώτης υποδιαίρεσης, αυτόν που παράγει μέσα παραγωγής.
Η αναπαραγωγή του σταθερού κεφαλαίου «σ» δεν του δημιουργεί ιδιαίτερες δυσκολίες.
Γιατί απλούστατα, κρατάει για τον εαυτό του ένα μέρος από τα μέσα παραγωγής, που έχει παράγει ο ίδιος, ίσο σε αξία με το σταθερό κεφάλαιο που κατανάλωσε. Και το σταθερό του κεφάλαιο αναπληρώθηκε.
Ομως, παρουσιάζεται το ζήτημα της ικανοποίησης των προσωπικών αναγκών του ίδιου του καπιταλιστή και των εργατών. Και εδώ αρχίζουν οι δυσκολίες.
Ολη την υπεραξία, όπως και ένα μέρος της αξίας των εμπορευμάτων, ίσο με το μεροκάματο των εργατών, αποτελείται από μέσα παραγωγής – εργαλειομηχανές κλπ.
Βέβαια, είναι πασίγνωστο, πως τα μέσα παραγωγής δεν είναι κατάλληλα για την ατομική κατανάλωση. Τι μπορεί να γίνει;
Δυσκολίες όμως, αντιμετωπίζει και ο καπιταλιστής της δεύτερης υποδιαίρεσης, που παράγει είδη κατανάλωσης.
Πάντως είναι γεγονός ότι οι δυσκολίες αυτές είναι κάπως διαφορετικές.
Γι’ αυτόν δεν είναι δύσκολο να πουλήσει τα εμπορεύματά του που ενσαρκώνουν την υπεραξία και το μεταβλητό κεφάλαιο (μεροκάματα των εργατών). Γιατί τα εμπορεύματα του δεύτερου καπιταλιστή είναι είδη κατανάλωσης.
Ο καπιταλιστής και οι εργάτες της δεύτερης υποδιαίρεσης εύκολα μπορούν να τα πάρουν.
Το δύσκολο είναι πώς θα αναπληρωθεί το σταθερό κεφάλαιο, το οποίο καταναλώθηκε για την παραγωγή ειδών κατανάλωσης, που από τη φύση τους δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν μέσα παραγωγής.
Και στην προκειμένη περίπτωση πού βρίσκεται η διέξοδος;
Λύση, βέβαια, υπάρχει.
Για να γίνει κατανοητό, ας πάρουμε το παρακάτω παράδειγμα.
Ας υποθέσουμε πως στην πρώτη υποδιαίρεση, δηλαδή στην παραγωγή μέσων παραγωγής, η αξία του σταθερού κεφαλαίου είναι 4.000€, του μεταβλητού κεφαλαίου 1.000€ και η υπεραξία 1.000€.
Ας υποθέσουμε πως στη δεύτερη υποδιαίρεση, δηλαδή στην παραγωγή ειδών κατανάλωσης, η αξία του σταθερού κεφαλαίου είναι 2.000€, του μεταβλητού 500€ και η υπεραξία 500€.
Με βάση αυτές τις προϋποθέσεις το ετήσιο κοινωνικό προϊόν, που είναι το άθροισμα της παραγωγής μέσων παραγωγής και ειδών κατανάλωσης θα είναι:
Ι) 4.000σ + 1.000μ + 1.000υ = 6.000€ και II) 2.000σ + 500μ + 500υ = 3.000€.
Σύνολο 9.000€
Στην περίπτωση αυτή, για να γίνει δυνατή η πώληση του ετήσιου κοινωνικού προϊόντος, πρέπει να πραγματοποιηθούν εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των καπιταλιστών της πρώτης και της δεύτερης υποδιαίρεσης.
Μπορεί να βρεθεί λύση του προβλήματος αν ο καπιταλιστής της πρώτης υποδιαίρεσης ανταλλάξει ένα μέρος από τα προϊόντα του, ίσο σε αξία, που ισούται με το μεταβλητό του κεφάλαιο συν την υπεραξία, (μ+υ), με τα προϊόντα του καπιταλιστή της δεύτερης υποδιαίρεσης, ίσο σε αξία με το σταθερό του κεφάλαιο (σ).
Τότε η πρώτη υποδιαίρεση θα πάρει τα απαραίτητα είδη κατανάλωσης και η δεύτερη υποδιαίρεση τα μέσα παραγωγής για την αναπλήρωση του σταθερού κεφαλαίου.
Δηλαδή η ισότητα (μ + υ) της πρώτης υποδιαίρεσης και του (σ) της δεύτερης υποδιαίρεσης είναι ο βασικότερος όρος της απλής αναπαραγωγής όπου:
Μεταβλητό κεφάλαιο συν υπεραξία, (μ + υ) της πρώτης υποδιαίρεσης ισούται με το σταθερό κεφάλαιο (σ), της δεύτερης υποδιαίρεσης.
Αυτή η αναλογία ανάμεσα στην παραγωγή των μέσων παραγωγής και των ειδών κατανάλωσης είναι απαραίτητη για την ανεμπόδιστη πραγματοποίηση της απλής αναπαραγωγής.
Οροι πραγματοποίησης στην καπιταλιστική διευρυμένη αναπαραγωγή
Στη διευρυμένη καπιταλιστική αναπαραγωγή οι όροι, η αναλογία μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης υποδιαίρεσης, είναι κάπως διαφορετικοί.
Η διευρυμένη αναπαραγωγή προϋποθέτει τη συσσώρευση κεφαλαίου.
Μια και το κεφάλαιο της κάθε υποδιαίρεσης αποτελείται από δύο μέρη, από το σταθερό και μεταβλητό κεφάλαιο, το συσσωρευμένο μέρος της υπεραξίας χωρίζεται και αυτό σε δύο μέρη:
Το ένα μέρος πηγαίνει για την αγορά πρόσθετων μέσων παραγωγής, το άλλο για τη μίσθωση πρόσθετης εργατικής δύναμης.
Από εδώ έπεται πως το ετήσιο προϊόν της πρώτης υποδιαίρεσης πρέπει να περιέχει ένα ορισμένο πλεόνασμα πάνω από την ποσότητα των μέσων παραγωγής, που είναι απαραίτητη για την απλή αναπαραγωγή.
Δηλαδή, το άθροισμα του μεταβλητού κεφαλαίου και της υπεραξίας της πρώτης υποδιαίρεσης πρέπει να είναι μεγαλύτερο από το σταθερό κεφάλαιο της δεύτερης υποδιαίρεσης.
Αυτός είναι ο βασικός όρος της πραγματοποίησης στην καπιταλιστική διευρυμένη αναπαραγωγή.
Ταυτόχρονα όπως και στην απλή αναπαραγωγή, η δεύτερη υποδιαίρεση πρέπει να ανταλλάξει με την πρώτη το σταθερό της κεφάλαιο.
Από την πλευρά της η πρώτη υποδιαίρεση πρέπει ν’ ανταλλάξει με τη δεύτερη υποδιαίρεση το μεταβλητό της κεφάλαιο και το καταναλωμένο μέρος της υπεραξίας.
Η ανταλλαγή ανάμεσα στη Ι και στη II υποδιαίρεση μπορεί να γίνεται μόνο στην περίπτωση που τα μεγέθη αυτά είναι ίσα.
Αυτοί είναι οι όροι της πραγματοποίησης στην καπιταλιστική διευρυμένη αναπαραγωγή.
Συνεχίζεται με το 24ο Μέρος
Πηγή: Ριζοσπάστης
