Print Friendly, PDF & Email

Ο Οπορτουνισμός ως Πολιτικό Ρεύμα – Μέρος 3ο

Κοινωνικο-Ταξικές και Γνωσιοθεωρητικές ρίζες του Οπορτουνισμού

Συνέχεια από το 2ο Μέρος

Ο Λένιν στηριζόμενος στις αναλύσεις του Μαρξ εξήγησε την κοινωνικο-ταξική βάση του οπορτουνισμού. Πολλοί μαρξιστές επαναστάτες όπως η Ρόζα Λούξεμπουργκ πρόσεχαν μόνο τη γνωσιοθεωρητική ρίζα του οπορτουνισμού.

Ο Οπορτουνισμός ως Πολιτικό Ρεύμα - Μέρος 3οΗ απολυτοποίηση αυτή στη μελέτη αποκλειστικά των γνωσιολογικών προϋποθέσεων του οπορτουνισμού […] καλλιεργούσε την άποψη ότι η νίκη κατά του οπορτουνισμού μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς ρήξη μαζί του, με ιδεολογικό αγώνα μέσα σε αυτά τα κόμματα, ενίσχυε τις αυταπάτες για το χαρακτήρα του.

Ο οπορτουνισμός συσσωρευόταν μέσα στα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα σαν απόστημα για χρόνια ολόκληρα, μέχρι που έσπασε με την έναρξη του Α΄ Π.Π. το 1914.

Ο Λένιν με την ανάλυσή του για την κοινωνικο-ταξική βάση του οπορτουνισμού θεμελίωσε θεωρητικά την αναγκαιότητα πλήρους ιδεολογικού, πολιτικού και οργανωτικού διαχωρισμού με τον οπορτουνισμό.

Ταυτόχρονα ανέδειξε το μονόπλευρο, εκλεκτικό, δογματικό, αντιδιαλεκτικό χαρακτήρα του αναθεωρητισμού και του οπορτουνισμού.

Χωρίς λοιπόν να κατανοηθούν οι οικονομικές ρίζες του οπορτουνισμού, δεν μπορεί να εκτιμηθεί σωστά η πολιτική και κοινωνική του σημασία και δεν μπορεί να γίνει ούτε βήμα στον τομέα της λύσης των πρακτικών καθηκόντων του κομμουνιστικού κινήματος.

Ακριβώς οι γενικοί οικονομικοί όροι του οπορτουνισμού σχετίζονται με τη διαμόρφωση του ιμπεριαλισμού, ως καπιταλισμού που σαπίζει και πεθαίνει.

Ο Μαρξ, καθώς μελετά τη διαμόρφωση της μετοχικής εταιρίας, αναφέρεται σε μια «νέα οικονομική αριστοκρατία», σε «παράσιτα νέου είδους» που ασχολούνται με την έκδοση και το εμπόριο μετοχών.1

Ομως ο παρασιτικός χαρακτήρας δεν αφορά μόνο την αστική τάξη στην εποχή του ιμπεριαλισμού. Δίπλα στους μετόχους – παράσιτα αναδεικνύεται ένα στρώμα αστοποιημένων εργατών, η «εργατική αριστοκρατία».

Ο Λένιν έδειξε την ειδική σύνδεση που χαρακτηρίζει τον οπορτουνισμό με τον ιμπεριαλισμό, το μονοπωλιακό καπιταλισμό.

Ο Οπορτουνισμός ως Πολιτικό Ρεύμα - Μέρος 3οΤα μονοπώλια, εξαιτίας της οικονομικής τους δύναμης, έχουν τη δυνατότητα ένα μέρος της υπεραξίας που αποσπούν από την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης

να το χρησιμοποιούν για την εξαγορά ενός τμήματος της εργατικής τάξης και να διαμορφώνουν ένα στρώμα εργατικής αριστοκρατίας που γίνεται το κοινωνικό στήριγμα του ιμπεριαλισμού.

Αναλύει ο Λένιν:

«Υπάρχει άραγε σχέση ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό και τη φοβερά αποτρόπαιη νίκη που κατήγαγε ο οπορτουνισμός (με την μορφή του σοσιαλσωβινισμού) ενάντια στο εργατικό κίνημα της Ευρώπης;»2

«Οι οπορτουνιστές αντικειμενικά αποτελούν μια μερίδα των μικροαστών και μερικών στρωμάτων της εργατικής τάξης, μερίδα που έχει εξαγοραστεί με χρήματα από τα ιμπεριαλιστικά υπερκέρδη και έχει μετατραπεί σε μαντρόσκυλο του καπιταλισμού, σε διαφθορέα του εργατικού κινήματος».3

«[…] Αυτό το στρώμα των αστοποιημένων εργατών ή της «εργατικής αριστοκρατίας» που είναι πέρα για πέρα μικροαστικό ως προς τον τρόπο ζωής του, το μέγεθος των απολαβών του, είναι το κύριο στήριγμα της Β΄ Διεθνούς και στις μέρες μας το κύριο κοινωνικό (όχι στρατιωτικό) στήριγμα της αστικής τάξης.

Γιατί πρόκειται για αληθινούς πράκτορες της αστικής τάξης μέσα στο εργατικό κίνημα, για εργατικούς εντολοδόχους της τάξης των καπιταλιστών, για αληθινούς αγωγούς του ρεφορμισμού και του σωβινισμού.

Στον εμφύλιο πόλεμο του προλεταριάτου ενάντια στην αστική τάξη τάσσονται αναπόφευκτα, και όχι σε μικρό αριθμό, με το μέρος της αστικής τάξης, με το μέρος των «βερσαλλιέρων» ενάντια στους κομμουνάρους».4

Κοινωνική βάση του οπορτουνισμού είναι:

«Ένα ολόκληρο κοινωνικό στρώμα από κοινοβουλευτικούς εκπροσώπους, δημοσιογράφους, υπαλλήλους του εργατικού κινήματος, προνομιούχους υπαλλήλους και ορισμένες ομάδες του προλεταριάτου, στρώμα που αναπτύχθηκε σαν ένα σώμα μαζί με την εθνική του αστική τάξη και που ήξερε όσο το δυνατόν καλύτερα να το προσαρμόσει στον εαυτό της και στην αστική τάξη».5

Ο Λένιν έχει ως αφετηρία του τις επισημάνσεις των Μαρξ και Ενγκελς για το βρετανικό προλεταριάτο.

Σε γράμμα του στον Μαρξ για το αγγλικό προλεταριάτο, να τι λέει ο Ενγκελς στις 7 Οκτωβρίου του 1858:

«Το αγγλικό προλεταριάτο αστικοποιείται πράγματι όλο και περισσότερο, έτσι ώστε τελικός σκοπός αυτού του πιο αστικού από όλα τα έθνη φαίνεται να είναι η θέληση να καταφέρει να έχει δίπλα στην αστική τάξη μια αστική αριστοκρατία και ένα αστικό προλεταριάτο».6

Ο Οπορτουνισμός ως Πολιτικό Ρεύμα - Μέρος 3οΣτις 12 Σεπτεμβρίου του 1882 ο Ένγκελς γράφει στον Κάουτσκι:

«Με ρωτάτε τι σκέπτονται οι άγγλοι εργάτες για την αποικιακή πολιτική; Το ίδιο ακριβώς που σκέπτονται και για την πολιτική γενικά. Εδώ δεν υπάρχει εργατικό κόμμα, υπάρχουν μόνο συντηρητικοί και φιλελεύθεροι ριζοσπάστες, και οι εργάτες απολαβαίνουν μακαριότατα μαζί με αυτούς το αποικιακό μονοπώλιο της Αγγλίας και το μονοπώλιό της στην παγκόσμια αγορά».7

Ο Λένιν κωδικοποιεί στο έργο του αυτόν τον προβληματισμό των Μαρξ και Ενγκελς, που περιορίζεται […] στην Αγγλία, δηλαδή σε εκείνη τη χώρα η οποία παρουσίαζε ήδη πολύ μεγάλα διακριτικά γνωρίσματα του ιμπεριαλισμού.

Γράφει ο Λένιν σχετικά:

«Η ιδιομορφία της Αγγλίας από τα μέσα ήδη του 19ου αιώνα ήταν ότι είχε τουλάχιστον δύο πολύ μεγάλα διακριτικά γνωρίσματα του ιμπεριαλισμού: (1) απέραντες αποικίες και (2) μονοπωλιακά κέρδη (σαν αποτέλεσμα της μονοπωλιακής θέσης της στην αγορά).

Και από τις δύο απόψεις η Αγγλία αποτελούσε τότε εξαίρεση ανάμεσα στις καπιταλιστικές χώρες και ο Ενγκελς με τον Μαρξ, αναλύοντας αυτήν την εξαίρεση, έδειξαν τελείως καθαρά και συγκεκριμένα τη σύνδεσή της με τη νίκη (προσωρινή) του οπορτουνισμού στο αγγλικό εργατικό κίνημα».8

Η ανάλυση του Λένιν για την εργατική αριστοκρατία και τη σχέση της με την αποφασιστική κυριαρχία των μονοπωλίων στην οικονομική ζωή, έδειξε την οικονομική ουσία του οπορτουνισμού ως φαινομένου της κοινωνικής και πολιτικής ζωής:

«Η σημερινή κατάσταση διακρίνεται από τέτοιες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες, που δεν μπορούσαν παρά να δυναμώσουν το ασυμβίβαστο του οπορτουνισμού με τα γενικά και θεμελιακά συμφέροντα του εργατικού κινήματος:

Ο ιμπεριαλισμός από έμβρυο αναπτύχθηκε σε κυρίαρχο σύστημα. Τα καπιταλιστικά μονοπώλια κατέλαβαν την πρώτη θέση στην εθνική οικονομία και στην πολιτική. Το μοίρασμα του κόσμου ολοκληρώθηκε […].

Ο οπορτουνισμός δεν μπορεί τώρα να γίνει απόλυτος νικητής για οποιαδήποτε χώρα, όπως είχε νικήσει στην Αγγλία στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, όμως σε μια σειρά χώρες έχει ωριμάσει, παραωριμάσει και σαπίσει και έχει συγχωνευτεί απόλυτα με την αστική πολιτική, σαν σοσιαλσωβινισμός».9

Ταυτόχρονα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σε συνθήκες κυριαρχίας του μονοπωλίου, σε συνθήκες όπου η παραγωγή κοινωνικοποιείται με γιγάντια βήματα, η αύξηση της εργατικής τάξης μέσα στον πληθυσμό γίνεται με διεύρυνσή της από τμήματα μεσαίων στρωμάτων που προλεταριοποιούνται και κουβαλάνε μαζί τους τις αστικές προλήψεις τους, συνήθειες και νοοτροπία.

Ετσι, σήμερα π.χ. επιδράει πολύμορφα και ποικιλότροπα η επέκταση της κεφαλαιακής σχέσης στον τομέα των υπηρεσιών-αυτοαπασχολουμένων γιατρών, δικηγόρων, μηχανικών κλπ.

Ο Οπορτουνισμός ως Πολιτικό Ρεύμα - Μέρος 3οΑυτές οι δυνάμεις που γίνονται φορείς των μικροαστικών αντιλήψεων και διάφορων παραλλαγών της αστικής διαχείρισης σπέρνουν την ταλάντευση σε κάθε κρίσιμη στιγμή της εξέλιξης της ταξικής πάλης,

διακατέχονται από μια ψυχολογία απότομων μεταπτώσεων σε κάθε καμπή του αγώνα, υπεραισιοδοξία, απογοήτευση, έλλειψη εμπιστοσύνης στην οργανωμένη πάλη και πειθαρχία, ανυπομονησία, φόβος μπροστά σε επαναστατικές αλλαγές, αυταπάτες για βελτίωση της ζωής με λίγες ή καθόλου θυσίες κλπ.

Με ανάλογο τρόπο επιδρούν τα ξαφνικά τινάγματα του εργατικού κινήματος, η απότομη είσοδος στο εργατικό κίνημα πολιτικά ανώριμων μαζών που κουβαλούν μαζί τους τις αστικές προλήψεις τους.

Ο Λένιν στο άρθρο του «Οι διαφωνίες στο εργατικό κίνημα της Ευρώπης», εξετάζοντας τις αιτίες της διεθνούς ανάπτυξης του οπορτουνισμού και του ρεφορμισμού, αναφέρει:

«Μια από τις πιο βαθιές αιτίες που γεννούν περιοδικές διαφωνίες πάνω στην τακτική είναι το ίδιο το γεγονός της ανάπτυξης του εργατικού κινήματος.

Αν δεν μετράει κανείς το κίνημα αυτό με το μέτρο κάποιου φανταστικού ιδανικού, αλλά το εξετάζει σαν πρακτικό κίνημα κοινών ανθρώπων, τότε θα φανεί καθαρά πως η στρατολογία νέων και νέων «νεοσύλλεκτων»,

το τράβηγμα νέων στρωμάτων των εργαζόμενων μαζών δεν μπορεί παρά να συνοδεύεται αναπόφευκτα με ταλαντεύσεις στον τομέα της θεωρίας και της τακτικής, με την επανάληψη παλιών λαθών, με την προσωρινή επιστροφή σε παλιές αντιλήψεις και μεθόδους κτλ.

Για την εκπαίδευση των νεοσύλλεκτων το εργατικό κίνημα κάθε χώρας ξοδεύει κατά περιόδους περισσότερα ή λιγότερα αποθέματα δραστηριότητας, προσοχής, χρόνου».10

Τα διάφορα ζιγκ-ζαγκ της αστικής πολιτικής, οι διάφορες αλλαγές στην τακτική που ακολουθεί η αστική τάξη, μπορούν να προκαλέσουν με ποικίλους τρόπους δυνάμωμα του αναθεωρητισμού, του οπορτουνισμού.

Ο Οπορτουνισμός ως Πολιτικό Ρεύμα - Μέρος 3οΚαι πάλι θα προστρέξουμε στο Λένιν:

«Αν η τακτική της αστικής τάξης ήταν πάντα ομοιόμορφη ή έστω πάντα ομοιότυπη, η εργατική τάξη γρήγορα θα μάθαινε να απαντά με την ίδια ομοιόμορφη ή ομοιότυπη τακτική.

Στην πράξη η αστική τάξη όλων των χωρών μπορεί να επεξεργάζεται αναπόφευκτα δύο συστήματα διοίκησης, δύο μέθοδες πάλης για να υπερασπίσει τα συμφέροντα και τη κυριαρχία της, και μάλιστα οι δύο αυτές μέθοδοι πότε αντικαθιστούν η μία την άλλη, πότε περιπλέκονται μεταξύ τους σε διάφορους συνδυασμούς.

Πρώτο είναι η μέθοδος τη βίας, της άρνησης κάθε παραχώρησης στο εργατικό κίνημα […] η μέθοδος της άρνησης των μεταρρυθμίσεων».11

«Η δεύτερη μέθοδος είναι η μέθοδος του «φιλελευθερισμού», των βημάτων προς την πλευρά της ανάπτυξης των πολιτικών δικαιωμάτων, προς την πλευρά των μεταρρυθμίσεων, των παραχωρήσεων κτλ.

Η αστική τάξη περνάει από τη μία μέθοδο στην άλλη όχι εξαιτίας των κακόβουλων προθέσεων ορισμένων προσώπων ή τυχαία, αλλά εξαιτίας της βαθιάς αντιφατικότητας της ίδιας της θέσης της.

Μια ομαλή καπιταλιστική κοινωνία δεν μπορεί να αναπτύσσεται με επιτυχία, αν δεν έχει σταθεροποιημένο αντιπροσωπευτικό σύστημα, αν δεν υπάρχουν ορισμένα πολιτικά δικαιώματα για τον πληθυσμό, που δεν μπορεί παρά να τον διακρίνει κάποια σχετικά υψηλή απαιτητικότητα από «πολιτιστική» άποψη […].

Οι ταλαντεύσεις της τακτικής της αστικής τάξης, οι μεταπτώσεις από το σύστημα της βίας στο σύστημα των δήθεν παραχωρήσεων προσιδιάζουν για αυτό το λόγο στην ιστορία όλων των ευρωπαϊκών χωρών…»12

Ετσι μια στροφή προς τις «παραχωρήσεις», τα πολιτικά δικαιώματα, μπορεί να αποδειχτεί ιδιαίτερα επικίνδυνη για την υποταγή του επαναστατικού κόμματος στον αστικό μεταρρυθμισμό, να το μετατρέψει σε εξάρτημά του.

«Συχνά η αστική τάξη για ορισμένο χρονικό διάστημα πετυχαίνει τους σκοπούς της με την «φιλελεύθερη» πολιτική που είναι […] «πιο πονηρή» πολιτική. Ενα μέρος των εργατών, ένα μέρος των εκπροσώπων τους κάπου-κάπου ξεγελιέται από τις φαινομενικές παραχωρήσεις».13

Αντίστοιχα η πολιτική της συστηματικής βίας από την πλευρά της αστικής τάξης ενάντια στο προλεταριάτο και την ιδεολογική και πολιτική του πρωτοπορία […] ασκεί πίεση για υποταγή στην αστική νομιμότητα, για διάχυση του κόμματος ή αναστολή της λειτουργίας των οργανώσεων του ή ακόμα και διάλυσή του.

Ασφαλώς όλες οι αστικές κυβερνήσεις σε συνθήκες είτε κοινοβουλευτικές είτε όχι χρησιμοποιούν πάντοτε ταυτόχρονα όλες τις μεθόδους, που όλες τους έχουν ως ξεχωριστή στόχευση το δυνάμωμα της οπορτουνιστικής πίεσης ή ταλάντευσης.

Η καθεαυτή γνωσιολογική ρίζα του αναθεωρητισμού και του οπορτουνισμού είναι η αδυναμία κατανόησης ότι η ανάπτυξη γίνεται με διαλεκτικό τρόπο, τόσο βαθμιαία όσο και με άλματα, ότι σε κάθε περίπτωση προχωρεί ανάμεσα από αντιθέσεις και μέσω αντιθέσεων, ότι η προχωρητική της πορεία περιλαμβάνει ζιγκ-ζαγκ, προσωρινά πισωγυρίσματα.

Ο Οπορτουνισμός ως Πολιτικό Ρεύμα - Μέρος 3οΚάθε μονομέρεια, κάθε αποστέωση της σκέψης, κάθε μονόπλευρη προσκόλληση αποκλειστικά σε μία πλευρά του ζητήματος μπορεί να προκαλέσει ιδεολογικές συγχύσεις.

Ασφαλώς ο μαρξισμός με όπλο την υλιστική διαλεκτική μπορεί να αγκαλιάσει και να κατανοήσει όλο τον πλούτο της ανάπτυξης.

Ωστόσο:

«Οι μάζες διδάσκονται από τη ζωή και όχι από τα βιβλία, και για αυτό τα μεμονωμένα πρόσωπα ή ομάδες πάντα υπερβάλλουν, ανάγουν σε μονόπλευρη θεωρία, σε μονόπλευρο σύστημα τακτικής πότε το ένα και πότε το άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης, πότε το ένα και πότε το άλλο «δίδαγμα» της ανάπτυξης αυτής […].

Οι αναθεωρητές θεωρούν λογοκοπία όλους τους συλλογισμούς σχετικά με τα «άλματα» και με την αντίθεση -από άποψη αρχών- του εργατικού κινήματος προς όλη την παλιά κοινωνία. Παίρνουν τις μεταρρυθμίσεις για μερική πραγματοποίηση του σοσιαλισμού. Ο αναρχοσυνδικαλιστής αποκρούει την «ψιλοδουλιά» […].

Στην πράξη η τελευταία αυτή τακτική καταλήγει στην αναμονή «μεγάλων ημερών», μια και δεν είναι σε θέση να συγκεντρώσει τις δυνάμεις που δημιουργούν τα μεγάλα γεγονότα. Και οι πρώτοι και οι δεύτεροι φρενάρουν το πιο βασικό, το πιο επείγον ζήτημα:

Τη συσπείρωση των εργατών σε οργανώσεις μεγάλες, ισχυρές, που να λειτουργούν καλά, και να είναι σε θέση να λειτουργούν καλά κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, σε οργανώσεις διαποτισμένες από το πνεύμα της ταξικής πάλης, που να έχουν σαφή επίγνωση των σκοπών τους και να διαπαιδαγωγούνται με την πραγματική μαρξιστική κοσμοαντίληψη».14

Συνεχίζεται με το 4ο Μέρος

Σημειώσεις:

[1]. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τόμος 3, σελ. 550-551.
[2]. Β. Ι. Λένιν: «Άπαντα», εκδ. «Σ.Ε», τόμος 30, σελ. 163.
[3]. Στο ίδιο, σελ. 168.
[4]. Β. Ι. Λένιν: «Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», εκδ. «Σ.Ε.», σελ. 14-15.
[5]. Β. Ι. Λένιν: «Άπαντα», εκδ. «Σ.Ε.», τόμος 26, σελ. 259.
[6]. Κ. Μαρξ – Φρ. Ενγκελς: «Για το ρεφορμισμό», εκδ. «Σ.Ε.», σελ. 234.
[7]. Β. Ι. Λένιν: «Άπαντα», εκδ. «Σ.Ε.», τόμος 30, σελ. 170.
[8]. Στο ίδιο.
[9]. Β. Ι. Λένιν: «Άπαντα», εκδ. «Σ.Ε.», τόμος 27, σελ. 413. Πιο αναλυτικά για «εργατική αριστοκρατία» δείτε το άρθρο του Μ. Παπαδόπουλου: «Η κοινωνική ρίζα του οπορτουνισμού: «Εργατική αριστοκρατία», διάσπαση της εργατικής ενότητας», ΚΟΜΕΠ τ. 1/2008.
[10]. Β. Ι. Λένιν: «Άπαντα», εκδ. «Σ.Ε.», τόμος 20, σελ. 66.
[11]. Στο ίδιο, σελ. 70.
[12]. Στο ίδιο, σελ. 70-71.
[13]. Στο ίδιο, σελ.72.
[14]. Στο ίδιο, σελ.69-70.

Άρθρο της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ
που δημοσιεύτηκε στο
Τεύχος 1 του 2009 της ΚΟΜΕΠ με τίτλο:
«Ο Οπορτουνισμός ως Πολιτικό Ρεύμα στο Έδαφος του Καπιταλισμού»

(Visited 559 times, 1 visits today)