Η Ιαπωνία πίσω από τη βιτρίνα (Επίλογος)
Συνέχεια από το Β’ Μέρος
Τρίτο και τελευταίο άρθρο, μετά από ένα ταξίδι στην Ιαπωνία, αυτήν τη φορά με φόντο την παραίτηση του Σιγκέρου Ισίμπα από την ηγεσία του κυβερνώντος Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος (LDP) και από την πρωθυπουργία της χώρας. Πιθανός διάδοχος φέρεται ο 69χρονος πρώην ΥΠΕΞ, Τοσιμίτσου Μοτέγκι, που χαρακτηρίζεται και ως «αυτός που ψιθυρίζει στο αυτί του Τραμπ», ως ο «αρχιτέκτονας» της διμερούς συμφωνίας το 2019.
Μοναξιά, ρομπότ και… φαντάσματα
Υπάρχει μια ιαπωνική λέξη, το «kodokushi», που σημαίνει «θάνατος μέσα στη μοναξιά». Όλο και περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν εντελώς μόνοι, και οι σοροί τους ανακαλύπτονται πολύ μετά τον θάνατό τους.
Η ιαπωνική κοινωνία άλλαξε πολύ μέσα στα χρόνια και από την προσήλωσή της στις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες και την αλληλεγγύη, η οικονομική ανάπτυξη και η αστικοποίηση την οδήγησαν στην αδιαφορία και την αποξένωση.
Κι εδώ εμφανίζεται για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα η τεχνολογία. Κατασκευάζει ρομπότ και AI αντιμετώπισης της μοναξιάς. Πολλοί ηλικιωμένοι συνδέονται με «συντροφικά» ρομπότ, ειδικά σχεδιασμένα να συντροφεύουν αυτούς που ζουν μόνοι τους. Μοιάζουν με αληθινούς ανθρώπους και οι κατασκευαστές τους διαβεβαιώνουν πως αντιδρούν συναισθηματικά, μπορούν να κουβεντιάζουν και ειδοποιούν σε περίπτωση ανάγκης.
Κάτι δηλαδή που τα κάνει απαραίτητα σε μια κοινωνία με το «στίγμα της μοναξιάς και της εγκατάλειψης», με τους πολίτες να είναι εκπαιδευμένοι να κρύβουν τα συναισθήματά τους και να μη ζητούν βοήθεια.
Μια κοινωνία όπου το 69% των ανδρών και το 59% των γυναικών δεν έχει σύντροφο.
Όπου ενοικιάζεις «φίλο», «συγγενείς», «παρέα» και «σύντροφο», για να μη δείχνεις μόνος, και με εταιρείες που κανονίζουν να «εξαφανίζουν» ανθρώπους, που ντρέπονται να μάθει ο κοινωνικός περίγυρος κάποια αποτυχία ή κάποια χρέη τους.
Μια χώρα τεχνολογικά πρωτοπόρα και κοινωνικά …στον Μεσαίωνα.
Τελευταία, η μόδα που κάνει θραύση είναι ο «τουρισμός φαντασμάτων». Επειδή οι θρύλοι λένε πως όσοι πεθαίνουν με ανεκπλήρωτες επιθυμίες, «στοιχειώνουν» τον τόπο όπου έχασαν τη ζωή τους, ορδές τουριστών παρατηρούνται π.χ. σε …«στοιχειωμένες» περιοχές, όπως το Μνημειακό Δάσος στην Ιουάτε ή το Δάσος Αοκιγκαχάρα.
Μέχρι και την αγορά ακινήτων έχει επηρεάσει η μόδα. Τα σπίτια με ιστορικό θανάτου πωλούνται έως και 80% φθηνότερα, με αποτέλεσμα να αποτελούν δέλεαρ για αυτούς που αναζητούν μια περιπέτεια με φαντάσματα.
Μετά τη Γιακούζα, η νέα γενιά της «αόρατης» μαφίας
Τρεις εβδομάδες σ’ αυτήν τη γεμάτη εκπλήξεις χώρα, απόλαυσα τη σαγήνη και την απίστευτη ομορφιά της, την ασφάλεια, την καθαριότητα, την τεχνολογική πρωτοπορία της.
Είδα όμως και μια κοινωνία μοναξιάς, που γερνάει και στηρίζεται σε ηλικιωμένους που δουλεύουν μέχρι να καταρρεύσουν, με τις γυναίκες να παλεύουν με ανισότητες, τους νέους να μην ενδιαφέρονται για την πολιτική, με αυτούς που κοιμούνται όπου βρουν, ακόμη και όρθιοι από την υπερεργασία, τους ανθρώπους που «ενοικιάζουν» φίλους και συγγενείς, για να μη νιώθουν μόνοι, αλλά και τους χιλιάδες «εξαφανισμένους», που επιλέγουν τη δραπέτευση από την κοινωνία.
Για τον ξένο επισκέπτη κάποια απ’ αυτά μοιάζουν παράξενα ή ακόμη και απάνθρωπα. Για τη χώρα, όμως, είναι κομμάτια της κανονικότητάς της. Και ακριβώς αυτή η αντίθεση είναι που το κάνει τόσο δύσκολο να την καταλάβεις πραγματικά. Η πρόοδος και η παράδοση, η λάμψη και οι σκιές, συνυπάρχουν καθημερινά.
Mέσα σ’ όλα αυτά βρίσκουν έδαφος η ακροδεξιά και τη νέα «αόρατη» μαφία.
Στις εκλογές του 2025, το συντηρητικό κόμμα Sanseito, με σύνθημά του «Japanese First», θυμίζει ανησυχητικά τραμπισμό, ενώ ο ηγέτης του, ο πρώην καθηγητής και YouTuber Sohei Kamiya, χτίζει επιρροή με αντιμεταναστευτική ρητορική, θεωρίες συνωμοσίας και ένα μείγμα εθνικισμού και θρησκευτικού μυστικισμού. Η άνοδός του πατά στην κοινωνική ανασφάλεια, στους στάσιμους μισθούς και στη δυσκολία των νέων να βρουν προοπτική.
Την ίδια ώρα, η διαβόητη ιαπωνική μαφία Γιακούζα φαίνεται να μαραίνεται. Από 184.000 μέλη το 1963, σήμερα έχει συρρικνωθεί σε περίπου 9.900 μέλη και 8.900 «quasi-μέλη». Ο μέσος όρος ηλικίας τους είναι 54 χρόνια. Οι παλιοί μεγαλώνουν και αποσύρονται σιγά σιγά και οι νέοι δεν μπαίνουν πια στη «δουλειά». Παρ’ όλα αυτά, οι μεγάλες «οικογένειες» παραμένουν ενεργές, επενδύοντας σε νόμιμες επιχειρήσεις, όπως κατασκευές, νυχτερινά κέντρα, real estate κ.ά.
Στο παρασκήνιο, μια νέα γενιά «άτακτων» εγκληματιών, οι λεγόμενοι tokuryo, δρουν ανεμπόδιστοι, χωρίς τα …σεσημασμένα τατουάζ των κλασικών μαφιόζων, σχεδόν αόρατοι. Μόνο το 2024 οι αρχές μέτρησαν πάνω από 10.000 tokuryo, που προκάλεσαν ζημιές περίπου 200 δισ. γιεν, μέσω διαδικτυακών απατών, κυρίως σε ηλικιωμένους.
Η ακροδεξιά και η Γιακούζα είναι δύο διαφορετικές εκφράσεις της σήψης του καπιταλισμού σε μια από τις χώρες – εμβλήματά του.
Από τη μία, ο πολιτικός λόγος σκληραίνει, στρέφεται ενάντια στον «ξένο» και τον «διαφορετικό». Από την άλλη, το οργανωμένο έγκλημα δεν εξαφανίζεται, αλλά μεταλλάσσεται σε σχεδόν αόρατο και ψηφιακό.
Έτσι λοιπόν η κοινωνία ζει με τα φαντάσματα της «καθαρής» ταυτότητας που υπόσχονται οι ακροδεξιοί και μιας «αόρατης» μαφίας που συνεχίζει να κινεί νήματα, με νέες μεθόδους.
«Οχι άλλη σιωπή, όχι άλλη υποταγή»
Πού κατέληξα μετά από τόσες μέρες;
Η Ιαπωνία, της οποίας ο πληθυσμός συρρικνώθηκε με ταχύτητα ρεκόρ, κατά 900.000 και πλέον ανθρώπους το 2024, είναι μια υπερσύγχρονη και ταυτόχρονα μια παραδοσιακή χώρα. Θα σε εντυπωσιάσει γιατί είναι απολύτως ακριβής, προσηλωμένη στους κανόνες και την ευγένεια, θα σε μπερδέψει με τους άγραφους νόμους της.
Αν μπεις στον ρυθμό της –λες δηλαδή «συγγνώμη» πριν καν χρειαστεί, μπαίνεις στην ουρά, μιλάς ψιθυριστά, δεν απεργείς, δεν παχαίνεις, δουλεύεις μέχρι να πεθάνεις και είσαι υπάκουος– η χώρα θα σε ανταμείψει με μια από τις πιο ομαλές και ασφαλείς καθημερινότητες στον πλανήτη.
Μέσα σε τέτοιες συνθήκες δρα και το Ιαπωνικό Κομμουνιστικό Κόμμα (JCP), αναπτύσσοντας μια αξιοπρόσεκτη δράση για την έλλειψη κοινωνικού κράτους, την επισφάλεια της εργασίας (freeters, part-timers, μαθητεία – βιτρίνα), την εκμετάλλευση μεταναστών εργατών, τις ανισότητες και την καταπίεση των γυναικών, τον ασφυκτικό έλεγχο στα συνδικάτα, αλλά και για τις μικρές, αλλά υπαρκτές εστίες αντίστασης.
Και τέτοιες υπάρχουν: Κατά της πυρηνικής ενέργειας, κατά των αμερικανικών βάσεων, για τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Υπάρχουν ακόμα και κομμουνιστές φοιτητές που κολλούν αφίσες στη Χιροσίμα και γράφουν «όχι άλλη σιωπή, όχι άλλη υποταγή».
Η Ιαπωνία παρουσιάζεται σαν όνειρο στα μάτια της Δύσης, πειθαρχημένη, καθαρή, ασφαλής, «λειτουργική». Αλλά πίσω από την εντυπωσιακή οργάνωση, κρύβεται ένας βαθύς κοινωνικός έλεγχος. Δηλαδή, στην πολυδιαφημισμένη «new form of capitalism», η πειθαρχία δεν είναι αρετή, αλλά εργαλείο αναπαραγωγής της ταξικής υποταγής.
Όμως το ιαπωνικό «οικονομικό θαύμα» δεν λειτουργεί χωρίς τους μετανάστες εργάτες, που δουλεύουν σε εργοστάσια, στην καθαριότητα και στη γεωργία. Συχνά σε συνθήκες δουλεμπορίου. Η απεργία είναι νόμιμη, αλλά σπανιότατη. Οι συνδικαλιστικές ενώσεις υπάρχουν, αλλά είναι ασφυκτικά ελεγχόμενες και συχνά εργοδοτικοί μηχανισμοί.
Οι εργαζόμενοι δεν διεκδικούν δυναμικά. Όχι επειδή δεν θέλουν, αλλά γιατί η συλλογική δράση έχει κοινωνικό κόστος. Αν σηκώσεις κεφάλι, κινδυνεύεις να χάσεις τη δουλειά σου.
Κι αν κάτι ακόμα έμαθα από την παραμονή μου εδώ, είναι πως η αδικία δεν κάνει πάντα φασαρία. Κάποιες φορές, φοράει μάσκα και υποκλίνεται.
Πηγή: Ριζοσπάστης