143 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου κομμουνιστή δασκάλου
Δημήτρης Γληνός: «Ο δάσκαλος που θα υποχρεωθεί να καταπνίξει τη σκέψη του, θα γίνει διπλά σκλάβος»
Σαν σήμερα, στις 22 Αυγούστου του 1882, γεννήθηκε στη Σμύρνη ο Δημήτρης Γληνός. Δάσκαλος, παιδαγωγός, διανοούμενος και κομμουνιστής αγωνιστής, ο Γληνός σφράγισε την ελληνική εκπαίδευση και την ελληνική διανόηση του 20ού αιώνα.
Το 1899 έρχεται στην Αθήνα και παρόλο που ήταν γιος μιας πολυμελούς και ιδιαίτερα φτωχής οικογένειας, γράφεται στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Εκείνη την περίοδο είναι υπέρμαχος της καθαρεύουσας και οπαδός της «Μεγάλης Ιδέας».
Η μεταστροφή
Οι οικονομικές δυσκολίες τον αναγκάζουν να διακόψει δυο φορές τις σπουδές του και να εργαστεί ως δάσκαλος. Οι σκληρές εμπειρίες ενισχύουν τις πολιτικές του ανησυχίες και τον φέρνουν στο στρατόπεδο των δημοτικιστών.
Το 1905 παίρνει με άριστα το δίπλωμά του από το Πανεπιστήμιο και συνέχισε σπουδές φιλοσοφίας, παιδαγωγικών και πειραματικής ψυχολογίας στην Ιένα με τον νομπελίστα Ρ. Eucken και στη Λειψία με τον W. Wundt.
Εκεί –μεταξύ των άλλων– γνωρίζει τον Γιώργο Σκληρό και τον Φώτο Πολίτη, που τον μύησαν στις ιδέες του σοσιαλισμού—μια γνωριμία με καθοριστικό αντίκτυπο στην πορεία του.
Το 1911 επιστρέφει στην Αθήνα και αναδείχθηκε σε ηγετική φυσιογνωμία του Εκπαιδευτικού Ομίλου μαζί με τους Αλ. Δελμούζο και Μ. Τριανταφυλλίδη.
Το 1914, η εισήγησή του για μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση απορρίπτεται από το βενιζελικό κόμμα ως «ανατρεπτική». Αργότερα, ως γενικός γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας στην κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου (1917) πρωτοστάτησε στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που καθιέρωσε τελικά τη δημοτική γλώσσα στο δημοτικό σχολείο και άνοιξε τον δρόμο για νέα αναγνωστικά (π.χ. Τα Ψηλά Βουνά), έφερε νεωτερισμούς στη δομή και το περιεχόμενο των σπουδών και σοβαρή αναβάθμιση της επιμόρφωσης των δασκάλων.
Η διαρκής αναζήτηση τον οδηγεί το 1927 στη διαπίστωση πως το εκπαιδευτικό πρόβλημα της χώρας θα λυθεί οριστικά μέσα από την πάλη των τάξεων.
«Ο δάσκαλος που θα υποχρεωθεί να καταπνίξει τη σκέψη του, θα γίνει διπλά σκλάβος ή θα καταντήσει ένας ψυχικά ανάπηρος άνθρωπος, ανίκανος να μορφώσει άλλους»,
έλεγε, ενώ τόνιζε πως η ουσιαστική εκπαιδευτική αλλαγή προϋποθέτει κοινωνική-πολιτική αλλαγή, μια θέση που έμελλε να σημαδέψει ολόκληρο τον 20ό αιώνα.
Ως διανοούμενος, επέμενε στη διαφώτιση του λαού «με όλα τα μέσα» (εκδόσεις, Τύπος, ομιλίες), ώστε η γνώση να γίνει κοινό κτήμα και δύναμη χειραφέτησης.
Για τον Γληνό, η εκπαίδευση δεν ήταν «ουδέτερη τεχνική»: Ήταν πράξη πολιτική και μοχλός κοινωνικής χειραφέτησης. Η θέση αυτή διατρέχει τα παιδαγωγικά του κείμενα και τις δημόσιες παρεμβάσεις του.
Συνεργάζεται με εκδοτικούς οίκους και αρθρογραφεί σε περιοδικά, ενώ το 1934 μαζί με τον Βάρναλη επισκέπτεται τη Σοβιετική Ένωση, ένα ταξίδι που έπαιξε σημαντικό ρόλο στις μετέπειτα επιλογές του.
Οι διώξεις
Το 1935 εξορίζεται από τη δικτατορία του Κονδύλη και το Γενάρη του 1936 εκλέγεται βουλευτής του «Λαϊκού Μετώπου». Εξορίζεται από τη μεταξική δικτατορία και φυλακίζεται στην Ακροναυπλία.
Στην Κατοχή, ο Γληνός αναδείχθηκε σε κεντρικό ιδεολογικό νου της ΕΑΜικής Αντίστασης.
Το 1941 συλλαμβάνεται από τους Ιταλούς και το 1942 απολύεται, βαριά άρρωστος, ενώ είναι πλέον μέλος του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΕ.
Τον Σεπτέμβριο 1942 συνέγραψε τη μπροσούρα «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ», που έγινε το ιδεολογικό μανιφέστο του κινήματος, έκκληση για καθολικό εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα και παλλαϊκή οργάνωση.
Το κείμενο ανατυπώθηκε και κυκλοφόρησε πλατιά σε συνθήκες κατοχικής λογοκρισίας και πείνας.
Το 1943 αποφασίζει να ανέβει στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας. Τα αρχικά σχέδια προέβλεπαν να τεθεί επικεφαλής της «κυβέρνησης του βουνού», ΠΕΕΑ.
Ανήμερα Χριστούγεννα του 1943 στην Αθήνα και λίγο πριν την αναχώρησή του κατά τη διάρκεια μιας εγχείρησης, ο ταλαιπωρημένος οργανισμός του δεν άντεξε. Στις 26 δεκεμβρίου, έφυγε στα 61 του, με ένα τεράστιο αλλά ανολοκλήρωτο έργο.
Η βαριά κληρονομιά
Η συνεισφορά του Γληνού στην ελληνική Παιδεία είναι διπλή:
- Θεσμική: έμπνευση και υλοποίηση εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων, εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας στο σχολείο, νέα προγράμματα σπουδών, μέριμνα για την επιμόρφωση των δασκάλων, και
- Θεωρητική και Πολιτική: Σύνδεση παιδαγωγικής με κοινωνική αλλαγή, υπεράσπιση μιας λαϊκής, δημοκρατικής παιδείας, ανοιχτής σε όλους. Ως κομμουνιστής διανοούμενος, υποστήριξε ότι η γνώση είναι δύναμη χειραφέτησης μόνο όταν γίνεται συλλογικό κτήμα.
Σήμερα, 143 χρόνια μετά, ο «δάσκαλος» παραμένει σημείο αναφοράς: για μια εκπαίδευση δημοκρατική στη γλώσσα και στο περιεχόμενο, ανοιχτή σε όλο το λαό, δεμένη με τις ανάγκες της κοινωνίας και τις διεκδικήσεις για μια ζωή με δικαιώματα, όπου ο άνθρωπος θα μορφώνεται ολόπλευρα, θα διαμορφώνει προσωπικότητα και θα μπορεί να αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του.
Η ζωή και το έργο του Δημήτρη Γληνού είναι παρα΄δειγμα για το πώς ένας παιδαγωγός, ένας δάσκαλος μπορεί να γίνει -όταν το απαιτούν οι καιροί- διαφωτιστής και αγωνιστής.