220 χρόνια από τη δολοφονία του «Βάρδου της Ελευθερίας»
Ρήγας Φεραίος: «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά»
Ο μεγάλος Ρήγας… Ο ξεχασμένος από τους πατριδοκάπηλους και τους εθνικιστές… Η Χάρτα του Ρήγα και το όραμά του για μια Βαλκανική Ομοσπονδία ισότιμων λαών είναι η σημερινή απάντηση στο εθνικιστικό παραλήρημα εντός κι εκτός ελλάδας.
* * *
Οκτώ Ελληνες που κρατούνταν φυλακισμένοι στο Βελιγράδι εκτελέστηκαν στα κελιά τους με στραγγαλισμό. Ήταν το βράδυ τις 12ης Ιουνίου του 1798.
Ο Ευστράτιος Αργέντης, από τη Χίο, ο Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούτζιας, από τη Σιάτιστα, τα αδέλφια Ιωάννης και Παναγιώτης Εμμανουήλ, από την καστοριά,1
ο Δημήτρης Νικολίδης, από τα Γιάννενα, ο Ιωάννης Καρατζάς, από τη Λευκωσία, ο Αντώνης Κορωνιός, από τη Χίο και ο Ρήγας Βελεστινλής, από το θεσσαλικό χωριό Βελεστίνο.2
Τα πτώματα τους ρίχτηκαν στον παραπόταμο του Δούναβη, Σάβα.
Στις 17 Ιουνίου, ο Αυστριακός συνταγματάρχης Schertz3, σε μια αναφορά του προς το υπουργείο Στρατιωτικών της Βιέννης, έγραψε:
«Ο Καϊμακάμης4 έλαβε την παρελθούσαν εβδομάδα εκ Κωνσταντινουπόλεως φιρμάνιον, καθ’ ο εν μεγίστη μυστικότητι την τρίτην μετά την άφιξιν του φιρμανίου ημέραν διέταξε νύκτωρ τον στραγγαλισμόν πάντων των οκτώ καθειργμένων Ελλήνων, μετά δε την τέλεσιν της πράξεως ενήργησε να διαδοθή, ότι είχον αποδράσει άπαντες εκ της φυλακής, και δη έστειλεν άνδρας προς δήθεν καταδίωξιν αυτών κατά τας λεωφόρους».
Η είδηση του θανάτου του Ρήγα και των συντρόφων του συγκλόνισε τα βαλκάνια κι όσους είχαν αγγίξει οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης του 1789.
Ο Ρήγας, ο μετέπειτα αποκαλούμενος Φεραίος, ήταν ο άνθρωπος που έμελλε να γίνει σύμβολο στην ιστορία όλων των βαλκανικών λαών.
Ποιος ήταν ο Ρήγας
Ο Ρήγας Βελεστινλής γεννήθηκε στο Βελεστίνο το 1757 με το οικογενειακό όνομα Κυριτζής ή Κυριαζής5.
Μέχρι τα 30 του χρόνια δεν έχουμε ακριβείς πληροφορίες. Η παράδοση εμφανίζει την οικογένεια του Ρήγα ως μία από τις πιο ευκατάστατες στο Βελεστίνο με πολλά κτήματα, τρία μεγάλα χάνια και εργοστάσιο κατασκευής υφασμάτων, στο οποίο δούλευαν πάνω από 40 εργάτες.6
Η καλή οικονομική κατάσταση του έδωσε τη δυνατότητα να σπουδάσει στη Σχολή της Ζαγοράς ή των Αμπελακίων κι όταν αποφοίτησε, εργάστηκε ως δάσκαλος στο χωριό Κισσός του Πηλίου.7
Φεύγοντας από τη Θεσσαλία ο Ρήγας πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ασχολήθηκε με το εμπόριο.8
Ο Γιάνης Κορδάτος9 γράφει:
«Ηταν προετοιμασμένος για το εμπόριο γιατί ο πατέρας του ήταν από τους πρώτους εμποροβιοτέχνες του Βελεστίνου και κοντά στον πατέρα του έμαθε κι αυτός τα μυστικά του εμπορίου».
Στην Κωνσταντινούπολη ο Ρήγας προσελήφθη ως γραμματικός του Αλέξανδρου Υψηλάντη, παππού των Υψηλάντηδων του ’21, που ήταν ηγεμόνας της Βλαχίας (1774-1781).
Το 1786 ο Ρήγας βρίσκεται στο Βουκουρέστι όπου εργάζεται ως γραμματικός στο παλάτι του ηγεμόνα της Βλαχίας Ν. Μαυρογέννη.
Οταν το Βουκουρέστι καταλαμβάνεται από τα αυστρορωσικά στρατεύματα, ο Ρήγας εγκαταλείπει τον Μαυρογέννη, μπαίνει στην υπηρεσία του βαρόνου του Λάνγκενφελντ και τον Ιούνιο του 1790 φεύγει μαζί του για τη Βιέννη, όπου θα μείνει ως τον Ιανουάριο του 1791.
Στο μικρό αυτό διάστημα που μένει στην αυστριακή πρωτεύουσα καταφέρνει να τυπώσει τα δύο πρώτα του βιβλία το «Σχολείον των Ντελικάτων Εραστών» και το «Φυσικής Απάνθισμα» και μεταφράζει στα ελληνικά «Το πνεύμα των νόμων», του Μοντεσκιέ.
Από τον Ιανουάριο του 1791 ως και το 1796 ο Ρήγας μένει στο Βουκουρέστι ενώ τον Αύγουστο του 1796 επιστρέφει στη Βιέννη.
Το Δεκέμβρη του 1797 εκδίδει τα επαναστατικά έργα του «Θούριος», «Επαναστατικό Μανιφέστο» κλπ. με τα οποία άφησε ανεξίτηλο το σημάδι του στην ιστορία, κι ετοιμάζει την επιστροφή του στην Ελλάδα για να αναπτύξει επαναστατική δράση.
Οραματιστής και ρεαλιστής, ο Ρήγας εργαζόταν για μια δημοκρατική Βαλκανική Ομοσπονδία που θα περιλάμβανε ισότιμα όλους τους λαούς των Βαλκανίων.
Προκειμένου να επιτύχει το σκοπό του, ήρθε σε επαφή ακόμα και με τους Οθωμανούς Πασβάνογλου του Βιδινίου και τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων, που είχαν μπολιαστεί κι εκείνοι με τις ιδέες του γαλλικού διαφωτισμού.
Η Εταιρεία του Ρήγα
Ο σύντροφος του Ρήγα, Χριστόφορος Περραιβός βεβαιώνει σε πολλά έργα του πως ο Ρήγας είχε συστήσει επαναστατική εταιρεία:10
«Οσο διά την πρώτην εταιρείαν του αοιδίμου Ρήγα του Φεραίου χρεωστώ να είπω τινά εν περιλήψει, διότι τα ηξεύρω ακριβέστερα από κάθε άλλον, διότι εχρημάτισα μέλος εκείνης και συγκοινωνός των κινδύνων της».
Αλλά και η αυστριακή αστυνομία επιβεβαιώνει ότι υπήρχε επαναστατική εταιρεία στην οποία συμμετείχε ο Ρήγας.11
Αντίθετα ο Κωνσταντίνος Άμαντος12 ήταν από τους πρώτους που αμφισβήτησαν την ύπαρξη μυστικής επαναστατικής οργάνωσης του Ρήγα, υποβαθμίζοντας τα όσα ανέφεραν τα αυστριακά αστυνομικά έγγραφα, αλλά και τη μαρτυρία του Χρ. Περραιβού:
«Το σχέδιο του Ρήγα δεν προαπαιτεί την ύπαρξιν μυστικής ωργανωμένης εταιρείας. Ο Ρήγας επεδίωκε κατά πρώτον την παρασκευήν ενθουσιωδών αποστόλων της επαναστάσεως διά των βιβλίων του και διά των Θουρίων ασμάτων… Το σχέδιον του Ρήγα το γνωρίζουν οι φίλοι του, είναι ολοφάνερον, δεν έχει τίποτα το μυστηριώδες και μυστικόν, το οποίον θα απησχόλει ιδιαιτέραν μυστικήν εταιρείαν.»
Ο Γιάνης Κορδάτος απαντά με ειρωνεία σε αυτές τις αιτιάσεις:13
«Να λοιπόν μια καινούργια θεωρία του πώς πρέπει να γίνονται οι επαναστάσεις. Αμα φτιάσεις μερικά τραγούδια και αποκτήσεις και μερικούς φίλους, δε χρειάζεται τίποτ’ άλλο. Τραγουδώντας έρχεται η επανάσταση!»
Τα ιστορικά στοιχεία που έχουν διασωθεί δε μας δίνουν σαφή εικόνα για το πώς ακριβώς ήταν οργανωμένη η εταιρεία του Ρήγα, για τα σχέδια και τα μέλη της.
Ωστόσο, το γεγονός αυτό δεν μπορεί να μας οδηγήσει να αρνηθούμε την ύπαρξη της. Ο Λέανδρος Βρανούσης14 θα γράψει σχετικά:
«Ολα όσα μας παραδίδονται έστω και κάπως αόριστα, συνηγορούν σ’ αυτό και μας βεβαιώνουν ότι ο Ρήγας έλαβε ενεργό μέρος κι έπαιξε κάποιο σημαντικό ρόλο στην «εταιριστική κίνηση» της εποχής του».
Το τέλος
Ο Ρήγας είχε αποφασίσει να κατέβει στην Ελλάδα μέσω Τεργέστης, αλλά θα περνούσε πρώτα από τη Βενετία., επειδή εκεί – σύμφωνα με τον Κορδάτο – υπήρχαν πολλοί μυημένοι στην εταιρεία του που θα τον βοηθούσαν να έρθει στην ελλάδα:
«Ανάλογα με τις πληροφορίες που είχαν συγκεντρωθεί από την Ηπειρο, τη Μάνη, τη Θεσσαλία, τη Ρούμελη και το Μοριά».15
Ομως ο Χρ. Περραιβός υποστηρίζει πως ο Ρήγας θα πήγαινε στη Βενετία για να συζητήσει με τον Ναπολέοντα γιατί ο στόχος του Ρήγα ήταν να συνδέσει το επαναστατικό κίνημα στην Ελλάδα με τη Γαλλία, προσδοκώντας σε υλική βοήθεια.16
Ο Ρήγας πριν φύγει από τη Βιέννη, έστειλε στο φίλο του Αντώνη Κορωνιό, στην Τεργέστη, τρία κιβώτια με επαναστατικό υλικό.
Όμως τα κιβώτια τα παρέλαβε ο συνεταίρος του Κορωνιού, ο Δημήτριος Οικονόμου, (ο Κορωνιός απουσίαζε στην Κροατία), που αφού είδε το περιεχόμενό τους, πήγε και τα παρέδωσε στην αυστριακή αστυνομία.
Ετσι μόλις ο Ρήγας έφτασε στην Τεργέστη στις 6 Δεκέμβρη του 1797 συνελήφθη αμέσως.
Συλλήψεις επαναστατών ή υπόπτων για επαναστατική δράση έγιναν επίσης σε Βιέννη, Πέστη και Σεμλίνο.
Συνελήφθησαν οι 7 που βρήκαν μαζί με τον Ρήγα μαρτυρικό θάνατο, αλλά και οι Γεώργιος Πούλιος, Φιλ. Πέτροβιτς, Γ. Θεοχάρης, Κ. Τούλιος και Κ. Δουκάς.
Οι 7 κι ο Ρήγας (ως τούρκοι υπήκοοι) παραδόθηκαν από τους αυστριακούς προς τις οθωμανικές αρχές και μεταφέρθηκαν στο Βελιγράδι, τον Απρίλη του 1798. Οι υπόλοιποι που ήταν Αυστριακοί υπήκοοι εκτοπίστηκαν.
Ο Αδαμάντιος Κοραής, προφητεύοντας το τραγικό τους τέλος, θα γράψει:
«Παρίστανται ίσως ταύτην ώραν δέσμιοι έμπροσθεν του τυράννου οι γενναίοι ούτοι της ελευθερίας μάρτυρες. Ισως, ταύτην την ώραν, κατεβαίνει εις τας ιεράς κεφαλάς των η μάχαιρα του δημίου, εκχέεται το γενναίον ελληνικόν αίμα από τας φλέβας των, και ίπταται η μακαρία ψυχήν των, διά να υπάγη να συγκατοικήση με όλων των υπέρ ελευθερίας αποθανόντων τας αοιδίμους ψυχάς. Αλλά του αθώου αίματος η έκχυσις αύτη αντί του να καταπλήξη τους Γραικούς θέλει μάλλον τους παροξύνει εις εκδίκησιν».17
Αντίθετα, το Οικουμενικό Πατριαρχείο με εγκύκλιο του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’, τον Δεκέμβρη του 1798, καλούσε τους δεσποτάδες να κατάσχουν το επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα γιατί οι ιδέες που εξέφραζε πήγαιναν κόντρα στην πίστη της… Ορθοδοξίας:
«Πλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των δολερών αυτού εννοιών, τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως εναντιούμενον.»18
Η εγκύκλιος αυτή και ο μετέπειτα αφορισμός των επαναστατών της Μολδοβλαχίας από τον Πατριάρχη, δεν στάθηκαν ικανές να τον γλιτώσουν από την κρεμάλα ως αντίποινα της Υψηλής Πύλης για την κήρυξη της επανάστασης του 1821.
Σημειώσεις:
[1]. Λέανδρος Ι. Βρανούσης: «Ρήγας», Βασική Βιβλιοθήκη τόμος 10ος, σελ. 104.
[2]. Η αρχαία Φεραί.
[3]. Αιμίλιος Λεγκράν: «Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώι Μαρτυρησάντων», Εκδοση της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης «Φερών – Βελεστίνου – Ρήγα», Αθήνα 1996, σελ. 165-167.
[4]. Καϊμακάμης: Προϊστάμενος διοικητικής υπηρεσίας επί Τουρκοκρατίας.
[5]. Μ. Σκιαδαρέσης: «Ρήγας Φεραίος», εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 12.
[6]. Λ. Ι. Βρανούσης: «Ρήγας», Βασική Βιβλιοθήκη τόμος 10ος, σελ. 8.
[7]. Χριστόφορος Περραιβός: «Σύντομος βιογραφία του Αοιδίμου Ρήγα Φεραίου του Θετταλού», Εκδόσεις Νότη Καραβία, σελ. 6-7.
[8]. Ανωνύμου του Ελληνος: «Ελληνική Νομαρχία Ητοι Λόγος Περί Ελευθερίας», εκδόσεις Αποσπερίτης, σελ. 83.
[9]. Γιάνης Κορδάτος: «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», εκδόσεις 20ός Αιώνας, τόμος 9, σελ. 324.
[10]. Χριστόφορος Περραιβός: «Απομνημονεύματα πολεμικά», εκδόσεις Κοσμαδάκη, στη σειρά «Απομνημονεύματα αγωνιστών του ’21», σελ. 16. και «Σύντομος βιογραφία του Αοιδίμου Ρήγα Φεραίου του Θετταλού», Εκδόσεις Νότη Καραβία, σελ. 27.
[11]. Α. Λεγκράν: «Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώι Μαρτυρησάντων», Εκδοση της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης «Φερών – Βελεστίνου – Ρήγα», Αθήνα 1996, σελ. 73-75.
[12]. Κ. Άμαντος: «Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή», Εκδοση της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης «Φερών – Βελεστίνου – Ρήγα», Αθήνα 1997 (πρώτη έκδοση 1930), σελ. ιβ`- ιγ`.
[13]. Γ. Κορδάτος: «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», εκδόσεις 20ός Αιώνας, τόμος 9, σελ. 348.
[14]. Λ. Ι. Βρανούσης: «Ρήγας», Βασική Βιβλιοθήκη τόμος 10ος, σελ. 69.
[15.] Γ. Κορδάτος: «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», εκδόσεις 20ός Αιώνας, τόμος 9, σελ. 353-354.
[16]. Χρ. Περραιβού: «Απομνημονεύματα πολεμικά», εκδόσεις Κοσμαδάκη, στη σειρά «Απομνημονεύματα αγωνιστών του ’21», σελ. 17.
[17]. Αδαμάντιος Κοραής: «Αδελφική Διδασκαλία», στο «Απαντα τα πρωτότυπα έργα», εκδόσεις Δωρικός, τόμος Α1, σελ. 40.
[18]. Τάσος Βουρνάς: «Ρήγας Βελεστινλής», εκδόσεις Μπούζας, σελ. 75-76.
