Print Friendly, PDF & Email

Ο Οπορτουνισμός ως Πολιτικό Ρεύμα – Επίλογος

Οι Μαρξ και Ένγκελς ενάντια στον αστικό και μικροαστικό ρεφορμιστικό «Σοσιαλισμό» – Η αντιμετώπιση της διαδικασίας ωρίμανσης του Οπορτουνισμού

Συνέχεια από το 4ο Μέρος

Ο Οπορτουνισμός ως Πολιτικό Ρεύμα - ΕπίλογοςΣτην περίοδο που οι Μαρξ και Ενγκελς έγραψαν το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, καθώς και μέχρι την Παρισινή Κομμούνα το 1871, δεν μπορούμε να μιλάμε για οπορτουνισμό με τα χαρακτηριστικά που αυτός έχει στον ιμπεριαλισμό.

Ο ιδεολογικός αγώνας των Μαρξ και Ενγκελς από την αρχή συνδέθηκε με την προσπάθειά τους να συμβάλουν στην ωρίμανση του πολιτικού κινήματος της εργατικής τάξης σε ανειρήνευτη αντιπαράθεση με τις διάφορες αστικές και μικροαστικές αντιλήψεις για το σοσιαλισμό.

Το νεαρό εργατικό κίνημα έκανε τότε τα πρώτα του βήματα και ασφαλώς ήταν κάτω από την πολιτική και ιδεολογική κηδεμονία της αστικής τάξης.

Πολεμώντας όλες αυτές τις τάσεις οι Μαρξ και Ενγκελς αποκάλυψαν τις ταξικές τους ρίζες, άσκησαν κριτική στα βασικά τους δόγματα και απέδειξαν τον ουτοπικό χαρακτήρα των ρεφορμιστικών επιδιώξεων.

Χαρακτηριστική ήταν η διαπάλη των Μαρξ και Ενγκελς με τη μικροαστική ρεφορμιστική σοσιαλιστική θεωρία του Πιερ-Ζοζέφ Προυντόν.32

Η Αντιπαράθεση Μαρξισμού - Αναρχισμού - Μέρος 1ο
Ο Προυντόν

O Προυντόν εξέφραζε τις αυταπάτες της πλατιάς μάζας των μικροϊδιοκτητών, πρώτα και κύρια, των κατεστραμμένων και καταχρεωμένων χωρικών και των σκληρά εργαζόμενων μικροτεχνιτών των πόλεων.

Θεωρούσε αναγκαίο να μελετήσει μέτρα που σκόπευαν να διατηρήσουν τη μικρή ιδιοκτησία και να δημιουργήσει μια κοινωνία από «ίσους» ιδιωτικούς εμπορευματοπαραγωγούς.

Η ουτοπιστική θεωρία του οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι είναι δυνατή η κοινωνική επανάσταση με ειρηνικά μέσα, με βάση τη συνεργασία του προλεταριάτου και της αστικής τάξης, γι’ αυτό διακήρυσσε την αποχή από κάθε πολιτική πάλη.

Οι Μαρξ και Ενγκελς πολέμησαν επίσης το ρεφορμισμό των βρετανικών συνδικάτων, γνωστών και ως τρέιντ-γιούνιον.

Ο τρέιντ-γιουνιονισμός (Trade Unionism) ξεκινούσε με την παραδοχή της μονιμότητας των καπιταλιστικών σχέσεων και επιδίωκε, μέσω μεταρρυθμίσεων, να βελτιώσει τη θέση των οργανωμένων στα συνδικάτα εργατών μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα.

Η δραστηριότητα των τρέιντ-γιουνιονιστών ήταν αγώνας για τη βελτίωση των όρων πώλησης της εργατικής δύναμης και όχι για την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος. Η τρέιντ-γιουνιονιστική πολιτική ήταν έτσι αστική πολιτική του εργατικού κινήματος και η αυθόρμητη τρέιντ-γιουνιονιστική ιδεολογία ήταν η αστική ιδεολογία.

Ο Οπορτουνισμός ως Πολιτικό Ρεύμα - Επίλογος
Ο Φερντινάντ Λασάλ

Ένα από τα πιο σημαντικά εμπόδια στη διάδοση της επιστημονικής επαναστατικής θεωρίας, ιδιαίτερα στο γερμανικό εργατικό κίνημα, ήταν ο Λασαλισμός.33

Αυτή τη μορφή ρεφορμισμού αντιμετώπισαν οι Μαρξ και Ένγκελς για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1860.

Αυτή η τάση αναπτύχθηκε μέσα στο γερμανικό εργατικό κίνημα και συνδέθηκε με τη δραστηριότητα μιας πολιτικής μαζικής οργάνωσης, της Γενικής Ενωσης Γερμανών Εργατών.

Ο Λασάλ απέρριπτε την αναγκαιότητα σοσιαλιστικής επανάστασης και θεωρούσε ότι με το καθολικό δικαίωμα ψήφου θα ήταν δυνατός ένας ειρηνικός μετασχηματισμός του αστικού κράτους.

Σημαντικό είναι ότι οι οπαδοί του Λασαλισμού παρουσίαζαν την πολιτική τους γραμμή ως καθαρή τακτική.

Ο Μαρξ, στο γράμμα του προς τον Ενγκελς στις 9 Απριλίου του 1863, ειρωνευόμενος το Λασάλ γράφει:

«Αυτός (o Φερντινάντ Λασάλ) μου έστειλε προχθές την «απαντητική επιστολή του» […]. Λύνει το πρόβλημα της μισθωτής εργασίας κεφαλαίου με την «ευκολία παιχνιδιού»(κυριολεκτικά).

Δηλαδή οι εργάτες θα πρέπει να προπαγανδίζουν το γενικό δικαίωμα ψήφου και μετά να στέλνουν ανθρώπους σαν και αυτόν, οπλισμένους «με το λαμπρό όπλο της επιστήμης» στη βουλή.

Μετά θα φτιάξουν εργοστάσια των εργατών, πράγμα για το οποίο θα προκαταβάλλει το κράτος το κεφάλαιο και αυτά τα ιδρύματα θα απλωθούν σιγά – σιγά σε όλη την χώρα. Αυτό το ζήτημα είναι από κάθε άποψη εκπληκτικά καινούριο…»34

Οι δεκαετίες ανάμεσα στα 1871-1914 είναι περίοδος όπου αναπτύσσεται το μονοπώλιο, είναι η εποχή της ολοκληρωτικής κυριαρχίας και παρακμής της αστικής τάξης.

Ακριβώς σε αυτές τις δεκαετίες διαμορφώθηκε ο τύπος των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων της Β΄ Διεθνούς.

Ουσιαστικά πρόκειται για μια περίοδο που σημαδεύεται από την υποχώρηση του επαναστατικού κινήματος.

Διαμορφώνονται κόμματα στα οποία συνυπάρχουν οι επαναστατικές μαρξιστικές με τις συμβιβαστικές τάσεις.

Σημαντικά ορόσημα σε αυτά τα χρόνια είναι:

  • Το συνέδριο της Γκότα το 1875, όπου πραγματοποιήθηκε μετά από μακροχρόνιες αντιπαραθέσεις και συζητήσεις ένας συμβιβασμός με τη συνένωση των αϊζεναχικών και των λασαλικών για τη δημιουργία του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Γερμανίας (αργότερα σοσιαλδημοκρατικού).35
  • Η δημιουργία της Β΄ Διεθνούς το 1889.
  • Η υιοθέτηση του περίφημου προγράμματος της Ερφούρτης36 το 1891 από το γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, το οποίο έγινε στην ουσία πρότυπο για όλη τη Β΄ Διεθνή.

Η αντιμετώπιση της διαδικασίας ωρίμανσης του Οπορτουνισμού

Η αντιπαράθεση Μαρξισμού - Αναρχισμού - Μέρος 4οΟ οπορτουνισμός δεν εμφανίζεται από την αρχή ως συγκροτημένο ιδεολογικοπολιτικό ρεύμα. Η ιστορία του 20ού αιώνα έδειξε ότι ο οπορτουνισμός μπορεί να εκφράζεται και μέσα στις γραμμές του ΚΚ.

Η ιστορική πείρα έχει αποδείξει ότι εκδηλώνεται υπόγεια στην αρχή μέσα από διάφορους δρόμους και συνήθως αξιοποιώντας αντικειμενικά προβλήματα στην ανάπτυξη της πάλης του εργατικού κινήματος.

Η άμβλυνση των αρχών, της λειτουργίας του κόμματος, αποτελεί το έδαφος για τη σταδιακή διολίσθηση σε οπορτουνιστικές θέσεις.

Εκδηλώνεται πάνω σε καμπές που οι εξελίξεις, οι ανάγκες απαιτούν προσαρμογή της τακτικής του κινήματος στις σύγχρονες συνθήκες.

Εκφράζει είτε μια τάση υποτίμησης των δυσκολιών, υπερεκτίμησης επιτυχιών, υποτίμησης της συνθετότητας και του μακρόχρονου της πάλης ή το αντίθετο, τάση απογοήτευσης, συμβιβασμού με τις δυσκολίες, απολυτοποίηση των αποτυχιών, παραίτησης από την επαναστατική πάλη.

Ο οπορτουνισμός έτσι εξελίσσεται και ωριμάζει. Μπορεί στην αρχή να γίνει ένα λάθος τακτικής ή ένα ακόμα σοβαρότερο λάθος αρχών, το οποίο σε μια πορεία να μετατραπεί σε παρέκκλιση και τελικά να ολοκληρωθεί σε πολιτικό ρεύμα, σε συνολική κατεύθυνση.

Ο οπορτουνισμός στη διαδικασία διαμόρφωσης και ωρίμανσής του μέσα στο ΚΚ ή στο κίνημα χρησιμοποιεί επαναστατικές διακηρύξεις και συγκαλύπτει τις διαφωνίες αρχών με δήθεν διαφωνίες τακτικής στο όνομα της επανάστασης.

Μπορεί να εμφανίζεται:

  • Με υποταγή στο συσχετισμό δύναμης στο όνομα της τακτικής.
  • Με την απόσπαση ή την ταύτιση στρατηγικής – τακτικής.
  • Με την αποσύνδεση επιμέρους στόχων από τη στρατηγική.

Πολλές φορές ευθύνη για την εκδήλωση και επιβολή του οπορτουνισμού έχουν οι τάσεις συμβιβασμού, συμφιλίωσης μαζί του.

Η αδιάλλακτη, ανειρήνευτη πάλη κατά του οπορτουνισμού είναι όρος για να μπορεί ένα ΚΚ να προωθεί τη στρατηγική του, να σφραγίζει το ρόλο του ως ιδεολογική και πολιτική πρωτοπορία της εργατικής τάξης.

Ο Οπορτουνισμός ως Πολιτικό Ρεύμα - Επίλογος

Για την αντιμετώπιση του οπορτουνισμού είναι απαραίτητη η ικανότητα του κόμματος να υποτάσσει όλη τη δράση του στη στρατηγική του.

  • Να υπάρχει ετοιμότητα για θεωρητική ερμηνεία εξελίξεων, νέων στοιχείων από την πλευρά της ιδεολογικής υπεράσπισης θεωρητικών αρχών.
  • Να γίνεται θεωρητική επεξεργασία των συμπερασμάτων από την πολιτική δράση και λειτουργία του κόμματος.
  • Να φροντίζεται το διαρκές ανέβασμα του γενικού ιδεολογικοπολιτικού επιπέδου του Κόμματος, της σχέσης του κομματικού δυναμικού με τη μαρξιστική-λενινιστική θεωρία.
  • Να διασφαλίζεται η σχέση του κόμματος με την εργατική τάξη.
  • Να διασφαλίζεται η κατάλληλη κοινωνική σύνθεση του κόμματος καθώς και η ταξική αντίληψη στην ερμηνεία των φαινομένων.
  • Να υπερασπίζεται το κόμμα την αυτοτέλεια του σε περίπτωση συμμαχιών, να συνειδητοποιείται ότι η πάλη διεξάγεται και στο πλαίσιο της συμμαχίας.
  • Να υπάρχει σωστή σχέση πρωτοπορίας με τις μάζες: Ούτε υποταγή στη συνείδηση των μαζών ούτε ξέκομμα από αυτές.
  • Να διασφαλίζονται οι αρχές λειτουργίας του κόμματος, ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός, η κριτική και αυτοκριτική, η συλλογικότητα.

Σημειώσεις:

[32]. Πιερ-Ζόζεφ Προυντόν (1809-1865): Γάλλος μικροαστός δημοσιολόγος, οικονομολόγος και φιλόσοφος, ιδεολόγος του αναρχισμού.
[33]. Όρος που προέρχεται από το Φερντινάντ Λασάλ (1825-1864), Γερμανό σοσιαλιστή, δημοσιογράφο και δικηγόρο.
[34]. Κ. Μαρξ – Φρ. Ενγκελς: «Για το ρεφορμισμό», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 235.
[35]. Κ. Μαρξ: «Η κριτική του προγράμματος της Γκότα», εκδ. «Σ.Ε.».

Οι Αϊζεναχικοί θεωρούνταν ως η πιο επαναστατική πτέρυγα του σοσιαλιστικού κινήματος στην Γερμανία σε αντίθεση με τους λασαλικούς.

Ο Μαρξ επέκρινε αμείλικτα τη συμφωνία της Γκότα, που ήταν το πρώτο παράδειγμα, που έδειχνε την τάση των γερμανών σοσιαλδημοκρατών να αποσιωπήσουν τα κύρια προβλήματα εν ονόματι της ενότητας του κόμματος.

[36]. Β. Ι. Λένιν: «Κράτος και Επανάσταση», εκδ. «Σ.Ε.».

Το πρόγραμμα αυτό γράφτηκε από τον Κάουτσκι. Αν και ήταν γεμάτο από περισπούδαστες αναλύσεις, προσπερνούσε ή αγνοούσε τελείως το βασικό ζήτημα: Τη δικτατορία του προλεταριάτου και την επανάσταση.

Η κριτική του Ένγκελς στο πρόγραμμα της Ερφούρτης αποκρύφτηκε και δημοσιεύτηκε μετά από 10 χρόνια.

Ο Οπορτουνισμός ως Πολιτικό Ρεύμα - Επίλογος

Βιβλιογραφία:

Β. Ι. Λένιν: «Οι διαφωνίες στο ευρωπαϊκό εργατικό κίνημα», «Άπαντα», 5η έκδοση, εκδ. «Σ.Ε.», τόμος 20, σελ. 65-74.
Β. Ι. Λένιν: «Ο ρεφορμισμός στη Ρωσική Σοσιαλδημοκρατία», «άπαντα», 5η έκδοση, εκδ. «Σ.Ε.», τόμος 20, σελ. 315-328.
Β. Ι. Λένιν: «Ο οπορτουνισμός και η χρεοκοπία της ΙΙης Διεθνούς. Δύο άρθρα με τον ίδιο τίτλο», «Άπαντα», 5η έκδοση, εκδ. «Σ.Ε.», τόμος 27, σελ. 100-130.
Β. Ι. Λένιν: «Ο ιμπεριαλισμός και η διάσπαση του σοσιαλισμού», «Άπαντα», 5η έκδοση, εκδ. «Σ.Ε.», τόμος 30, σελ. 163-179.
Β. Ι. Λένιν: «Η χρεοκοπία της Β΄ Διεθνούς», «Απαντα», 5η έκδοση, εκδ. «Σ.Ε.», τ. 26, σελ. 213-270.
Β. Ι. Λένιν: «Αριστερισμός: παιδική αρρώστια του κομμουνισμού», «Άπαντα», 5η έκδοση, εκδ. «Σ.Ε.», τόμος 41 ή σε μπροσούρα της «Σ.Ε.».
«Ο σύγχρονος Δεξιός Οπορτουνισμός (συλλογή κειμένων)», επιμέλεια της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ, εκδ. «Σ.Ε.», 2005.

Άρθρο της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ
που δημοσιεύτηκε στο
Τεύχος 1 του 2009 της ΚΟΜΕΠ με τίτλο:
«Ο Οπορτουνισμός ως Πολιτικό Ρεύμα στο Έδαφος του Καπιταλισμού»

(Visited 880 times, 1 visits today)