Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της – Μέρος 3ο
Διάφορα Τμήματα της Εργατικής Τάξης
Συνέχεια από το 2ο Μέρος
Δεν παραγνωρίζουμε τη διαστρωμάτωση μέσα και γύρω από την τάξη των μισθωτών εργαζομένων, τις δυσκολίες που δημιουργεί στη συνειδητοποίηση των εργατών και τα εμπόδια που υψώνει στην ενότητά τους, όπως βεβαίως και την επίδραση του μισο-προλεταριακού μικροαστικού περίγυρου.
Ηδη ο Λένιν τον Απρίλη του 1920 σημείωνε:
«Ο καπιταλισμός δε θα ήταν καπιταλισμός αν το «καθαρό» προλεταριάτο δεν ήταν περιτριγυρισμένο από ένα σωρό εξαιρετικά πολύμορφους μεταβατικούς τύπους, από τον προλετάριο ως το μισοπρολετάριο (εκείνον που κατά το μισό βγάζει το ψωμί του πουλώντας την εργατική του δύναμη),
από τους μισοπρολετάριους ως το μικροαγρότη, από το μικρό ως το μεσαίο αγρότη κτλ., αν μέσα στο ίδιο το προλεταριάτο δεν υπήρχαν διαιρέσεις σε περισσότερο και λιγότερο αναπτυγμένα στρώματα, διαιρέσεις τοπικές, επαγγελματικές, κάποτε θρησκευτικές κτλ».[1]
Με την επέκταση της μισθωτής εργασίας, τροποποιούνται και οι εσωτερικές διαφορές της. Π.χ. με την καπιταλιστική ανάπτυξη περιορίζεται – αν και διατηρείται – η ψαλίδα στους μισθούς μεταξύ ανδρικής και γυναικείας ίδιας ειδικευμένης εργασίας.
Εμφανίζονται νέες διαιρέσεις στους κόλπους της εργατικής τάξης στις σύγχρονες συνθήκες, για παράδειγμα οι αποκλίσεις ως προς το κριτήριο του εισοδήματος ανάμεσα σ’ ένα ηλεκτρολόγο μισθωτό της ΔΕΗ ή του ΟΤΕ όταν ήταν κρατικές σε σχέση με τον αντίστοιχο μισθωτό σε μια ιδιωτική επιχείρηση.
Η απόκλιση ως προς το κριτήριο του εκτελεστικού ρόλου ανάμεσα σε ένα μισθωτό προγραμματιστή – αναλυτή ή σ’ ένα μισθωτό επόπτη μηχανικό και σ’ έναν εργάτη χειριστή μιας αυτόματης μηχανής.
Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της – Μέρος 3ο
Εργατική Αριστοκρατία
Ενα σημαντικό στοιχείο στους κόλπους της εργατικής τάξης είναι η εμφάνιση της εργατικής αριστοκρατίας.
Εργατική αριστοκρατία είναι το στρώμα των εργατών που εξαγοράζουν τα μονοπώλια χάρη στα γιγαντιαία κέρδη που διασφαλίζουν από τη μονοπωλιακή – ισχυρή θέση τους στην αγορά σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Ο Λένιν χαρακτηρίζει τον ιμπεριαλισμό, το μονοπωλιακό καπιταλισμό, ως καπιταλισμό που σαπίζει, ως ιστορική εποχή που είναι αναπόφευκτη η όξυνση στο έπακρο της βασικής αντίθεσης της καπιταλιστικής κοινωνίας, ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και στην ατομική μορφή ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της.
Η κυριαρχία των μονοπωλίων, των ισχυρών μετοχικών εταιρειών, αναδεικνύει όλο και περισσότερο τον παρασιτικό χαρακτήρα του καπιταλισμού.
Τα μονοπώλια, που συγκεντρώνουν σημαντικά μερίδια της καπιταλιστικής αγοράς, προκύπτουν από την κεφαλαιακή συγκεντροποίηση μέσω της μετοχικής ιδιοκτησίας. Ταυτόχρονα, διαχωρίζονται οι λειτουργίες της διεύθυνσης της καπιταλιστικής επιχείρησης από την ιδιοκτησία των μετόχων κεφαλαιοκρατών.
Ετσι, οι μέτοχοι δε συμμετέχουν πλέον άμεσα στην παραγωγική διαδικασία.
Ο Μαρξ, καθώς μελετούσε τη συγκεκριμένη τάση που εμφανίστηκε στην εποχή του,[2] ανέφερε ότι δημιουργούνταν:
«Μια νέα οικονομική αριστοκρατία, παράσιτα νέου είδους που ασχολούνταν με την έκδοση και το εμπόριο των μετοχών».
Ομως, αυτός ο παρασιτικός χαρακτήρας δεν αφορά μόνο την αστική τάξη, αλλά το σύνολο της κοινωνίας στην εποχή του ιμπεριαλισμού. Δίπλα στους μετόχους – παράσιτα αναδεικνύεται ένα στρώμα αστοποιημένων εργατών, η «εργατική αριστοκρατία».
Οι Μαρξ και Ενγκελς ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με το ρόλο της «εργατικής αριστοκρατίας» στην Αγγλία, ως ένα φαινόμενο που μόλις είχε δημιουργηθεί και αφορούσε την εργατική τάξη αυτής της χώρας.
Στα γράμματα προς τον Μαρξ, της 7ης Οκτώβρη 1858, ο Ενγκελς αναφέρεται συνολικά στο αγγλικό προλεταριάτο και επισημαίνει ότι «αστικοποιείται ολοένα και περισσότερο».
Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της – Μέρος 3ο
Ο Λένιν σημειώνει ότι στην εποχή του ιμπεριαλισμού το φαινόμενο αυτό επεκτείνεται και στις υπόλοιπες καπιταλιστικές χώρες.
Επίσης, προσδιορίζει την εργατική αριστοκρατία ως το στρώμα:
«Που είναι πέρα για πέρα μικροαστικό ως προς τον τρόπο ζωής του, το μέγεθος των απολαβών του και την όλη κοσμοθεωρία του, το κύριο στήριγμα της Β΄ Διεθνούς (σ.σ. εννοεί τον οπορτουνισμό) και στις μέρες μας το κύριο κοινωνικό στήριγμα της αστικής τάξης».[3]
Η ύπαρξη της εργατικής αριστοκρατίας αποτελεί την κοινωνική ρίζα του οπορτουνισμού.
Γι’ αυτό ο Λένιν χαρακτηρίζει αυτούς τους εργάτες «πράκτορες της αστικής τάξης μέσα στο εργατικό κίνημα», «αληθινούς εντολοδόχους των καπιταλιστών», αγωγούς του ρεφορμισμού και του σοβινισμού.
Ο Λένιν εστιάζει τόσο στην ταξική θέση όσο και στην ταξική συνείδηση αυτού του στρώματος και τονίζει ότι αν δεν κατανοηθούν οι οικονομικές ρίζες του φαινομένου και η πολιτική σημασία του:
«Δεν μπορεί να γίνει ούτε βήμα στον τομέα της λύσης των πρακτικών καθηκόντων του κομμουνιστικού κινήματος».
Το άπλωμα και το βάθεμα των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής στην εποχή του ιμπεριαλισμού δυσκολεύει την ενότητα της εργατικής τάξης, γενικεύει σταδιακά το φαινόμενο της «εργατικής αριστοκρατίας», η οποία συμβάλλει στη διάσπαση της εργατικής τάξης στο εσωτερικό των χωρών, τη διείσδυση μικροαστικών αντιλήψεων και στάσης στο συνδικαλιστικό και πολιτικό κίνημά της.
Όμως, η προσπάθεια διαφθοράς και ενσωμάτωσης τμημάτων της εργατικής τάξης δεν περιορίζεται μόνο στην υλική εξαγορά μέσω της αγοράς της εργατικής δύναμης.
Η εξαγορά γίνεται και στα πλαίσια των μονοπωλιακών ομίλων, αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο, μέσω των μηχανισμών του αστικού κράτους.
Ο Λένιν, ένα χρόνο πριν την Οχτωβριανή Επανάσταση, επισήμαινε:
«Πάνω στην οικονομική βάση που αναφέραμε, οι πολιτικοί θεσμοί του νεότατου καπιταλισμού – τύπος, κοινοβούλιο, ενώσεις, συνέδρια κλπ. – έχουν δημιουργήσει για τους σεβόμενους τα καθιερωμένα, τους φρόνιμους ρεφορμιστές και πατριώτες υπαλλήλους κι εργάτες πολιτικά προνόμια και ψιχία.
Προσοδοφόρες και ζεστές θεσούλες στα Υπουργεία και στην Επιτροπή πολεμικής βιομηχανίας, στο κοινοβούλιο και στις διάφορες επιτροπές, τις συντάξεις των «σοβαρών» νόμιμων εφημερίδων ή στις διοικήσεις των όχι λιγότερο σοβαρών και «αστικά – πειθήνιων» εργατικών συνδικάτων.
Να με τι προσελκύει και αμείβει η ιμπεριαλιστική αστική τάξη τους εκπροσώπους και οπαδούς των αστικών εργατικών κομμάτων».[4]
Η ανάπτυξη του φαινομένου στην Ελλάδα ακολουθεί την πορεία ανάπτυξης του καπιταλισμού. Το φαινόμενο αυτό συνδέεται και με την επέκταση του κρατικού μονοπωλίου μεταπολεμικά.
Στις πρώην ΔΕΚΟ (ΟΤΕ, ΔΕΗ κ.ά.) και σε μεγάλους μονοπωλιακούς ομίλους είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα η εξαγορά τμήματος εργαζομένων και πάνω σε αυτή τη βάση η διαμόρφωση συσχετισμών στα συνδικάτα που υπηρετούν το κράτος και την εργοδοσία.
Επίσης, το φαινόμενο της «εργατικής αριστοκρατίας» στην Ελλάδα αναπτύχθηκε παραπέρα μέσω των μηχανισμών διαχείρισης κοινοτικών προγραμμάτων. Οι πληρωμένες θέσεις των συνδικαλιστών στις διάφορες οικονομικές-κοινωνικές επιτροπές είναι ουσιαστικές και τυπικές μορφές διαμόρφωσης σύγχρονης «εργατικής αριστοκρατίας».
Το φαινόμενο επίσης συνδέεται με την επέκταση της κρατικής υπαλληλίας, τον εκτεταμένο χρηματισμό υπαλλήλων που στελεχώνουν τους ελεγκτικούς μηχανισμούς του κράτους, τα περιβόητα «φακελάκια» σε εργαζόμενους στις υπηρεσίες Υγείας, τους όρους εργασίας και πληρωμής ορισμένων εργαζομένων σε πολυτελή ξενοδοχεία και κέντρα διασκέδασης.
Το αστικό κράτος αξιοποιεί όχι μόνο το κοινοβουλευτικό σύστημα αλλά και το μηχανισμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με τα «αιρετά όργανά» του, τους θεσμούς συμμετοχής εργοδοτών – εργαζομένων, αρκετές «μη κυβερνητικές οργανώσεις» και πλήθος άλλων μηχανισμών εξαγοράς και ενσωμάτωσης των εργαζομένων.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα περιβόητα κοινοτικά προγράμματα αμειβόμενης επιμόρφωσης (εξαγοράς) για συνδικαλιστικά στελέχη και άλλους εργαζόμενους που υποδεικνύουν οι ενσωματωμένες συνδικαλιστικές ηγεσίες.
Οταν λοιπόν αναφερόμαστε στο φαινόμενο της «εργατικής αριστοκρατίας», δεν εννοούμε κάποιες μισθολογικές διαφορές μεταξύ των εργαζομένων που αντανακλούν διαφορές στην αξία της εργατικής δύναμης, όπως διαμορφώνεται σε επιμέρους αγορές – κλαδικές, τοπικές, φύλου, μεταναστών, κλπ.
Εννοούμε την εξαγορά που προκύπτει από μια ολοκληρωμένη παρέμβαση του αστικού κράτους που συνδυάζει τη διανομή υλικών προνομίων τα οποία προέρχονται από τα κέρδη των μονοπωλίων σε τμήματα εργαζομένων με μηχανισμούς άμεσης επίδρασης στη συνείδησή τους.
Συνεχίζεται με το 4ο Μέρος
Σημειώσεις:
[1]. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 41, σελ. 58-59.
[2]. Καρλ Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. ΙΙΙ, σελ. 550-551.
[3]. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 27, σελ. 314.
[4]. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 30, σελ. 175.
Κείμενο της Ιδεολογικής Επιτροπής της Κ.Ε. του ΚΚΕ
που δημοσιεύτηκε σε ΚΟΜΕΠ και Ριζοσπάστη σε έξι μέρη.
Το 3ο Μέρος εδώ
